E agora, aprender unha boa lección, de xeito lúdico.

Cri, cri, cri, cri

O músculo da lingua

Diremos de entrada, e com poder metafórico mas com precisom científica, que a língua é o único músculo de movimento voluntário que nunca se fatiga. Tem-se dito que a língua é o músculo mais forte, aínda que realmente esse é um mérito que lhe corresponde ao glúteo máximo –as nádegas- sem o qual nom poderiamos caminhar de pé. Vaia, a língua é um dos músculos mais elásticos e enérgicos e ademais o único que se move em qualquer direcçom. Um músculo práctico e valioso. Mas qual é a importáncia deste músculo no debate sociolingüístico?

Falar qualquer língua requer um adestramento muscular muitas vezes inconsciente mas fundamental para a correcta reproduçom dos sons. O ser humano nasce com os órgaos preparados para produzir sons de qualquer língua. Quando começamos a falar nem nos damos conta do processo polo qual esse músculo que temos na boca adquire destreza lingüística. Mas este treinamento múscular fai-se mais consciente quando aprendemos outras línguas ao medrar.

Muitas vezes perguntamo-nos Que curioso, Maria leva aquí toda a vida e nom dá falado galego e ás vezes responde alguém: Es que no se le dá. Este texto vai dirigido para toda essa gente, porque vamos basear-nos nos exercícios estruturais (ou “Pattern drills”) para umha aprendizagem lingúística acelerativa. Por meio da repetiçom sistemática sobre um modelo (ou “pattern”) adestraremos os movimentos anatómicos mais acaídos ao nosso idioma e superaremos essa dificuldade de saída articulatória: “Es que no me sale”

Quando umha persoa sente que o galego “nom lhe sae” podemos pensar num problema cultural, psicológico ou ideológico mas nunca que detrás desse deficit  pode haver um problema anatómico. Si, anatómico. Ou de articulaçom. E muitas vezes identificamos a aprendizagem do galego com actividades morfo-sintácticas ou léxico-semánticas quando o que realmente se precisam som exercícios de treinamento muscular.

Acordo-me agora de Carmen, umha profe de história que chegou de Madrid e me contratou como professor particular de língua para poder impartir as aulas em galego. Recordo que gastavamos o mais do tempo em treinamento da língua: caixxxa, xxxa, xxxa.Repite: Ai-la-lei-lo, ai-la-lai-la. Se vou a Bueu num bou, vou, se nom vou a Bueu num bou, nom vou! Mais que um professor de língua ás vezes sentia-me como um monitor num ginásio: Mui bem,, agora mais arriba, mais abaixo, no padal! um pouco mais, venha, agora com a ponta da língua! Assi, si, siiii!

Para a gente que tem dificultades para falar galego –porque nom lhe dá saído ou pensa que nom lhe senta bem ou porque lhe custa fala-lo- é mui recomendável o treinamento muscular da língua. Familiarizará o seu músculo com o nosso idioma até que a sua pronúncia seja natural e nada estranha., como própria, até sentir como seu o nosso idioma.

Por isso, como iniciaçom indicada para persoas ás que lhes custa falar galego –levem aquí toda a vida ou acabem de chegar- estes som alguns exercícios para agilizar a língua:
Abrir a boca, sacar a língua e levanta-la muito e despois baixa-la muito.
Mover a ponta da língua lateralmente, de esquerda á direita, fora da boca.
Repetir os movimentos anteriores en dous, tres e quatro tempos.
Descreber umha circunferéncia fora da boca com a ponta da língua, lentamente primeiro, logo mui rapidíssimo.
Facer como que se limpam os dentes com a língua.
Sacar e meter a língua na boca, lenta e rapidamente.
Intentar tocar com a ponta da língua a ponta do naris.

Podo asegurar que os resultados chegam ao pouco tempo, por própria experiéncia: eu comecei a falar galego na adolescéncia movendo a língua diante do espelho. Afazendo-me. Porque ao principio fazia-se-me raro… mas com um pouco de práctica e algo de ginásio… solta-se a falar a nom para! Já sabedes: temos umha língua que nunca se fatiga, forte, enérgica, ágil, práctica, valiosa, que se move em qualquer direcçom.

A INCIDENCIA DA CARTA DE LINGUAS REXIONAIS OU MINORITARIAS NA PROGRAMACIÓN DO SISTEMA EDUCATIVO

Alba Nogueira López
Profesora Titular de Dereito Administrativo
USC
1. Introdución
A Carta Europea de Linguas Rexionais ou Minoritarias (CELRM) é un tratado internacional promovido polo Consello de Europa coa finalidade de protexer a diversidade lingüística, cerne da identidade europea. As linguas rexionais ou minoritarias como linguas practicadas tradicionalmente nun territorio pero que non son as que fala a maioría da poboación do Estado queren ser protexidas mediante un abano de medidas dirixidas a garantir a súa presenza en diversos ámbitos sociais (educación, vida económica, medios de comunicación, xustiza, administración).
A ratificación desta norma en 2001 incorpóraa ao ordenamento interno situándoa, desde o punto de vista da xerarquía normativa, inmediatamente por debaixo da Constitución e o Estatuto. É unha norma ademais “invulnerable” pola lexislación posterior xa que só pode ser modificada cambiando o instrumento de ratificación para rebaixar os compromisos adquiridos. Os sucesivos informes de avaliación mostran unha situación de incumprimento no sistema educativo galego.
En materia de ensino os compromisos ratificados son os máis esixentes obrigando a un sistema de inmersión lingüística en tódalas etapas educativas agás a universitaria. Un simple regulamento, como é o Decreto79/2010, non pode violar os mandatos dunha norma de rango superior incumprindo o principio de xerarquía normativa e devindo ilegal por esta violación. Este traballo quere facer unha achega ao contido e significado da Carta Europea de Linguas Rexionais e Minoritarias para a programación do sistema educativo galego.

2. O obxecto e posición da Carta Europea de Linguas Rexionais ou Minoritarias
A Carta Europea de Linguas Rexionais ou Minoritarias (CELRM) ten o obxectivo de protexer aquelas linguas nos países membros do Consello de Europa (máis de cincuenta, aínda que tan só está ratificada por 24 países) que teñan como característica ser “as practicadas tradicionalmente no territorio dun Estado por os naturais dese Estado que constitúen un grupo numericamente inferior ao resto da poboación do Estado e diferentes da(s) lingua(s) oficial(ais) de este Estado” (art.1.a). Non fai, por tanto, referencia ás linguas dos emigrantes se non as linguas históricas de Europa. A Carta non da unha definición de lingua xa que lle deixa aos Estados a decisión sobre se un modo de expresión interna constitúe ou non unha lingua rexional ou minoritaria nos termos definidos anteriormente. Hai que ter en conta tamén que a Carta parte do pleno respecto ás linguas dos oficiais dos Estados e aos principios de soberanía e integridade territorial.
A Carta Europea de Linguas rexionais ou minoritarias aprobada no seo do Consello de Europa o 25 de xuño de 1992, foi votada practicamente por unanimidade (262 votos positivos e dúas abstencións) polo Congreso dos Deputados o 23 de novembro de 2000 e ratificada por España o 9 de abril de 2001. Desde o momento da ratificación a Carta compromete ao Reino de España e o seu cumprimento debe ser observado polo conxunto das autoridades internas.

No proceso de ratificación polo Reino de España decidiuse que a protección da Carta se aplicase a: «las lenguas reconocidas como oficiales en los Estatutos de Autonomía de las Comunidades Autónomas del País Vasco, Cataluña, Illes Balears, Galicia, Valenciana y Navarra. Asimesmo, España declara, a los mismos efectos, que también se entienden por lenguas regionales o minoritarias las que los Estatutos de Autonomía protegen y amparan en los territorios donde tradicionalmente se hablan”. Con respecto ás linguas non oficiais pero que son citadas nos Estatutos o Comité de Expertos no proceso de avaliación da Carta sinala que “entende que esta declaración abarca asimesmo as seguintes linguas: o galego en Castela-León, o aragonés e o catalán en Aragón, o asturiano, o galego-asturiano e o aranés. Estas linguas están contempladas na parte II da Carta” (Spain, 2008, 11).

Esqueceuse, porén, o instrumento de ratificación de incluÍr como linguas protexidas aquelas outras faladas historicamente en partes do territorio e que non teñen recoñecemento –de oficialidade ou de simple protección- nos Estatutos de Autonomía. Como se explica máis adiante estas linguas deben contar en todo caso coa protección da parte II da Carta aínda que o Reino de España non as incluíse na súa ratificación. Ademais o Consello de Ministros nas súas recomendacións de 2008 logo do segundo ciclo de avaliación da Carta solicita que se aclare a situación desas linguas que, sen estar no instrumento de ratificación, parecen ter unha presenza tradicional como son o galego en Castela-León, o portugués en Olivenza, o bereber en Melilla e o árabe en Ceuta. O Comité de Expertos tamén falou en 2008 do caso do galego en Extremadura e o valenciano en Murcia e o romaní e o caló. No segundo informe sinálase que aínda non se proporcionaron datos sobre a situación destas linguas non cooficiais.

A ratificación da Carta Europea de Linguas Rexionais e Minoritarias logo da votación das Cortes Xerais en 2001 e a posterior publicación convértea en parte do ordenamento xurídico nunha posición inmediatamente subordinada á Constitución e ao mesmo tempo nunha norma que só pode ser modificada ou suspendida da forma prevista polo propio tratado (art.96 da Constitución Española) e por tanto invulnerable polas leis ou regulamentos estatais ou autonómicos que non poden contradicila.

A posición xurídica da Carta no ordenamento interno español é a dunha norma vixente e que compromete ao Estado. Hai autores, como AGIRREAZKUENAGA, que mesmo defenden que a Carta forma parte do bloque de constitucionalidade e, por tanto, debe servir de parámetro de interpretación do resto das normas do ordenamento xurídico xunto á Constitución e os Estatutos de Autonomía.

O que resulta claro é que certas disposicións da Carta supoñen formulacións máis avanzadas nalgúns puntos que as que figuran actualmente en normas estatais vixentes –Lei Orgánica do Poder Xudicial, lexislación de ensino de Galicia ou Illes Balears- e requiren a súa modificación.O propio Consello de Estado estableceu no seu Ditame nº1492/92 en relación coa Carta que “son diversos os aspectos da Carta que inciden en materia legal” e numerosos expertos sinalan que ademais de resultar indiscutible o seu valor e forza de lei tamén parece claro que se inscribe no bloque de constitucionalidade e que os seus preceptos deben ser respectados pola lexislación estatal e autonómica.

En todo caso a Carta expresamente proclama a un principio de conservación das disposicións máis favorables que xa poidan estar en vigor nos Estados ratificantes polo que os seus efectos son de conservación das disposicións máis favorables que xa rexan (art.4) e obriga de cumprimento naqueles aspectos nos que a Carta supere o ordenamento vixente.
Compre lembrar que para o Consello de Europa as cuestións internas de organización político institucional resúltanlle indiferentes debendo garantirse o cumprimento. Os compromisos do Estado teñen que respectarse e non serve como escusa o reparto competencial interno. Así llo fixeron saber ás autoridades españolas o Comité de expertos no segundo ciclo de avaliación de cumprimento da Carta: “En España, la responsabilidad de la aplicación en la práctica de la Carta recae en gran medida en la Administración de las Comunidades Autónomas. No obstante, el Comité de Expertos recuerda que el Estado español tiene la responsabilidad general y final de velar por la aplicación de la Carta (a este respecto véase el segundo informe de evaluación del Comité de Expertos sobre el Reino Unido- ECRML (2007)2, párrafo 31, y el segundo informe de evaluación sobre los Países Bajos-ECRML (2004) 8, párrafo 12)” (Spain, 2008, 62).

3. Estrutura da Carta: un menú aberto no que o Reino de España optou por os compromisos de protección máis elevados

A Carta xera para os Estados ratificantes dous tipos de obrigas. Existe un grupo de disposicións obrigatorias mínimas que deben aplicarse na súa integridade ao conxunto das linguas rexionais ou minoritarias dos Estados parte. Estes compromisos son os que se atopan na parte II da Carta e comprenden:
• O recoñecemento das linguas rexionais ou minoritarias, que non implica a oficialidade da lingua
• O respecto da área xeográfica da lingua en función da práctica significativa aínda que sexa minoritaria
• A necesidade dunha acción positiva decidida a favor desas linguas para garantir a supervivencia
• A garantía do ensino e o estudo
• O fomento das relacións entre falantes desa lingua para protexer a conciencia dunha mesma identidade

Xunto a estas existen unhas disposicións optativas que figuran na parte III, que son unha concreción das da parte II, nas que o Estado debe decidir a qué linguas llas vai aplicar –pode haber por tanto linguas rexionais ou minoritarias que se benefician da parte II e III e outras que non- e, ademais, definir o grao de protección ao que se acolle dentro do abano de compromiso que ofrece cada artigo respectando uns compromisos mínimos (fixados no art.2.2).

En todo caso nas disposicións da Parte III aplicables ás linguas que os Estados seleccionen na ratificación –no caso do Reino de España aquelas que aparecen recoñecidas como oficiais nos Estatutos de Autonomía ou ás que estes lle asignan algún tipo de protección-, é preciso garantir unha cobertura mínima de compromisos. A Carta obriga, se os Estados queren acollerse á protección da Parte III, a ratificar cando menos 35 parágrafos ou apartados “de los cuales, al menos, tres deberán ser elegidos de cada uno de los artículos 8 y 12 y uno de cada uno de los artículos 9, 10,11 y 13” (art.2).
En cada un dos ámbitos de regulación (educación, xustiza, administración, medios de comunicación…) a Carta establece varias posibilidades de protección que van desde unha acción positiva intensa de uso das linguas rexionais ou minoritarias ata un labor de garantía de presenza destas linguas nalgunhas manifestacións da vida social . A Parte III ten preceptos específicos dedicados á ensinanza, a xustiza, a administración e servizos públicos, os medios de comunicación, actividades e servizos culturais, vida económica e social e intercambios transfronteirizos. Os Estados ao ratificar a Carta acollen os seus preceptos pero poden facer unha ratificación “á carta” tanto nas linguas ás que se protexe como no nivel de protección que se lle quere dar.
No caso do Estado español ratificouse a Carta na súa integridade sen formular reservas e escollendo o nivel de protección mais elevado en practicamente tódolos aspectos para as linguas oficiais.

4. A protección das linguas no ensino: compromisos asumidos

O Reino de España comprometeuse ao ratificar a Carta a establecer no ámbito da educación ensino “nas” linguas propias en tódolos niveis educativos excepto no universitario. En definitiva á existencia de sistemas de inmersión lingüística en tódalas Comunidades Autónomas con dúas linguas oficiais.

Os compromisos ratificados –lembremos que foron elixidos libremente polas Cortes nun abano que permitía unha protección de intensidade diversa- son a banda máis alta de protección prevista salvo no caso do ensino universitario. Inclúense na ratificación tódolos parágrafos do artigo 8 e dentro deles adóptase o nivel (i) de compromiso que é o previsto para sistemas de inmersión na lingua rexional ou minoritaria. Desbótase, por tanto, o nivel (ii, iii) que consistirían, respectivamente nun ensino “substancialmente” na lingua rexional ou minoritaria; ou no ensino “da” lingua como parte integrante do plan de estudos; ou nunha oferta de ensino na lingua ou da lingua tan só dirixida aos estudantes que o soliciten si se considera que existe un número suficiente.

No proceso de ratificación o Reino de España podía ter escollido compromisos de menor nivel e cunha gradación descendente na protección prestada (ensino con materias nas dúas linguas, ensino só da materia de lingua galega, ensino da materia de galego previa demanda dos pais e sempre que houber un número mínimo de interesados) pero optou pola banda alta de protección que, no momento de ratificación, só se garantía co modelo de inmersión de Cataluña ou o modelo de elección integramente na lingua propia de Euskadi.
No artigo adicado á ensinanza a ratificación en toda a súa extensión significa a opción por un modelo de ensino nas linguas propias. Neste sentido as previsión da LNL deben ser hoxe interpretados á vista dos compromisos adquiridos polo Reino de España ao ratificar a Carta nos que en materia de ensino comprometeuse a:
Artigo 8. Ensino
1. En materia de ensino e, polo que se refire ao territorio en que se falan as ditas
linguas e segundo sexa a situación de cada unha delas, sen prexuízo do ensino
da(s) lingua(s) oficial(is) do Estado, as partes comprométense a:
a i) prever unha educación preescolar garantida nas linguas rexionais ou minoritarias correspondentes;
b i) prever un ensino primario garantido nas linguas rexionais ou minoritarias correspondentes;
c i) prever un ensino secundario garantido nas linguas rexionais ou minoritarias correspondentes;
d i) prever un ensino técnico e profesional garantido nas linguas rexionais ou minoritarias correspondentes;
e iii) se, en razón do papel do Estado con respecto aos centros de ensino superior, os puntos i) e ii) non se puidesen aplicar, fomentar e/ou autorizar o establecemento dun ensino universitario ou outras formas de ensino superior nas linguas rexionais ou minoritarias, ou de medios que permitan estudar esas linguas na universidade ou noutros centros de ensino superior;
f i) tomar disposicións para que se impartan cursos de ensino para adultos ou de educación permanente principal ou totalmente nas linguas rexionais ou minoritarias;
g) tomar medidas para asegurar o ensino da historia e a cultura das que é expresión a lingua rexional ou minoritaria;
h) garantir a formación inicial e permanente do profesorado necesario para aplicar os parágrafos de a) a g) que aceptase a parte;
i) crear un ou varios órganos de control encargados do seguimento das medidas adoptadas e dos progresos realizados no establecemento ou desenvolvemento do ensino das linguas rexionais ou minoritarias, e redactar ao respecto informes periódicos que se farán públicos.
2. En materia de ensino e polo que se refire a territorios distintos daqueles en que se falan tradicionalmente as linguas rexionais ou minoritarias, as partes comprométense a autorizar, fomentar ou establecer, se o número de falantes dunha lingua rexional ou minoritaria o xustifica, o ensino da lingua rexional ou minoritaria ou nela, nos niveis que se consideren oportunos.

Polo tanto, de acordo co reparto interno de competencias, o goberno galego debe ter en conta estes preceptos á hora de deseñar o modelo educativo en Galicia. De acordo coa distribución competencial e os compromisos internacionais adquiridos coa ratificación da Carta, que neste aspecto amplía a regulación establecida na Lei de Normalización Lingüística, é preciso configurar unha oferta de ensino en galego en tódolos niveis educativos. A CELRM supón a necesidade de que en Galicia para o conxunto do sistema educativo exista unha oferta de ensino só en galego coa materia de lingua castelán sen necesidade de acreditar unha demanda específica de falantes. De feito, tan só podería limitarse en función desa demanda de falantes o compromiso asumido de ensinar as linguas rexionais ou minoritarias mesmo fora do territorio no que tradicionalmente se falan (art.8.2). Isto é deberán habilitarse ámbitos de ensino do galego, o catalán e o euskera fora dos territorios nos que son oficiais se existir demanda.
O goberno do Partido Popular en 2001 propuxo para a súa ratificación polas Cortes o compromiso de que tódalas Comunidades Autónomas onde existe o recoñecemento de linguas propias como oficiais, poñerán en marcha sistemas de inmersión lingüística no ensino preescolar, primario, secundario, de formación profesional e de educación para adultos.
No marco da Carta cabe tanto que este modelo sexa o único ofertado –Cataluña- como que conviva con outros modelos lingüísticos –Euskadi-, pero calquera deseño que non aposte pola inmersión sería ilegal ao descoñecer os mandatos deste Tratado Internacional incorporado ao ordenamento interno pola ratificación efectuada en 2001.
No caso galego unha interpretación coherente da Lei de Normalización Lingüística e a CELRM levaría a un modelo como o catalán xa que a previsión de non separación dos estudantes por razón de lingua en distintas aulas da LNL faría inviable unha pluralidade de liñas con previsións lingüísticas diversas como a formulada en Euskadi.

5. A avaliación do cumprimento dos compromisos adquiridos en materia de ensino en Galiza
A Carta incorpora unha serie de mecanismos de seguimento de carácter informativo para garantir a súa aplicación. O máis relevante é a realización de informes periódicos de seguimento que deben presentar os Estados cada tres anos e a existencia de un comité de expertos que fai unha avaliación tamén trianual do funcionamento da Carta en cada Estado elevando recomendacións sobre o cumprimento ao Comité de Ministros do Consello de Europa. Para estas recomendacións o Comité de Expertos recibe tanto información por escrito das Administracións implicadas como informes de ONGs e colectivos implicados ou de expertos independentes. Ademais realiza visitas “in situ” para manter entrevistas cunha ampla representación da sociedade civil e autoridades administrativas a fin de ter unha visión global da situación da lingua nos distintos sectores.Á vista do Informe do Comité de Expertos o Comité de Ministros publica finalmente unhas recomendacións breves para cada Estado ratificante como final dese ciclo de avaliación.


Fonte gráfico: https://www.coe.int/t/dg4/education/minlang/aboutmonitoring/default_en.asp

No caso do Reino de España xa se publicaron dous informes de seguimento (2005, 2008) e está comezando o terceiro proceso de avaliación do cumprimento. Disponse xa, polo tanto, dunha serie de valoracións sobre a consideración que lle merece ao Consello de Europa o cumprimento dos compromisos adoptados en materia de ensino.

a) O modelo de inmersión

O compromiso adquirido polo Estado español sería, como se dixo, o establecemento de liñas de ensino en tódolos niveis educativos nas linguas cooficiais, sen prexuízo do ensino do castelán como materia. En definitiva, o modelo educativo debería camiñar cara a inmersión en galego ou, cando menos, cara a existencia de liñas só en galego –co castelán como materia- e outras liñas que con porcentaxes que garantan a plena competencia en galego e castelán para o que debe tomarse como pauta os estudos existentes e as experiencias previas de regulación e os resultados que acadaron que, no caso do galego foron insuficientes. Este último suposto dun pluralidade de modelos tan só podería sustentarse amparándose na excepcionalidade que permite a Lei de Normalización Lingüística de separar en distintas aulas por razóns pedagóxicas polo que parece dificilmente sostible co marco legal vixente.
Compre salientar o alto valor que lle outorga o Comité de Expertos ao sistema catalán poñéndoo como exemplo a nivel europeo de recuperación de uso da lingua. Así indicou: “el Comité de Expertos observa que este sistema apunta a una admirable inversión de la tendencia: una lengua regional/minoritaria que seguía oprimida hace apenas treinta años se ha convertido en la lengua de oficio del sistema educativo en su territorio tradicional, y en la primera lengua de enseñanza para la mayor parte de la última generación de jóvenes que han sido educados en Cataluña. Esta evolución es sumamente excepcional en la historia de Europa y confirma el interés especial de España en este ámbito” (Spain, 2005, 208).
Avalando a consideración de que o único sistema válido aos efectos de cumprimento dos compromisos é o de inmersión o Comité de Expertos fai unha mención expresa ao caso de Euskadi indicando que os outros modelos existentes quedan fora deste compromiso: “La estructura básica del marco educativo es, en principio, excelente, y debe elogiarse a las autoridades competentes a este respecto (…) El hecho de que otros modelos también persigan el objetivo de lograr el bilingüismo en general en dicho territorio va más allá del compromiso” (Spain, 2005, 484).
No caso de Valencia –onde existe unha pequena oferta de ensino en catalán- o Comité de Expertos “considera que, a excepción del modelo de “inmersión lingüística” hasta una determinada fase de la escuela primaria, ninguno de los demás modelos alcanza el nivel exigido por los compromisos específicos contraídos por España e, incluso en las zonas en que la presencia del valenciano es mayor, los modelos en cuestión son más similares a modelos bilingües de enseñanza implícitos en la obligación de nivel inferior prevista en el pár. 1.a/b/c del artículo 8 (es decir, las obligaciones contenidas en el pár. a.ii, 1.b.ii y 1.c.ii del artículo 8)”(Spain, 2005,744).
A valoración xeral que lle merece o cumprimento dos compromisos en materia de ensino ao final do segundo proceso de avaliación é que: “en la mayoría de las comunidades autónomas, la enseñanza en la lengua cooficial se basa en un modelo de bilingüismo estructurado. Sin embargo, esto no corresponde con los compromisos elegidos por el Gobierno español, que conllevan ofrecer asimismo modelos de enseñanza impartida esencialmente en las lenguas regionales o minoritarias. La elaboración de un modelo de “plena inmersión” sumado al modelo bilingüe es el objetivo que todas las comunidades autónomas interesadas deberían tratar de alcanzar con miras a cumplir gradualmente los compromisos suscritos” (Spain, 2008, Conclusións H).
Parece pois evidente que o risco de repetición dun novo informe negativo do comité de expertos que avalían o cumprimento da Carta faría preciso deseñar as medidas precisas para facer fronte aos compromisos adquiridos no plano internacional e que, agora, forman parte do ordenamento interno pola súa ratificación e publicación. Tan só Cataluña e Euskadi quedaron á marxe deste informe negativo, precisamente, pola existencia de modelos de inmersión lingüística que ao entender dos expertos non debe ser ofertado de forma limitada –como sucede en Valencia- senón “sistemática” e estenderse ás Comunidades Autónomas onde non existen liñas de ensino integramente na lingua propia.

b) O modelo de equilibrio ao 50%. O modelo do Decreto 124/2007, de 28 de xuño
O modelo do Decreto galego 124/2007 dun reparto das materias no que como mínimo un 50% das materias se impartiran en galego resulta moi semellante ao modelo balear que, por levar máis tempo implantado, foi examinado nos procesos de avaliación da Carta. A consideración sobre ese modelo é que non acada o nivel de compromiso ratificado polo Reino de España: “El Comité de Expertos considera que el modelo educativo actual no alcanza el nivel exigido por los compromisos específicos contraídos por España, que conllevan ofrecer enseñanza principalmente en catalán en las Islas Baleares y que ésta no se limite a la mitad del programa escolar” (Spain, 2005, 624).
De feito o proceso de avaliación levado a cabo en 2008 recoñece como positivos os cambios experimentados tras o Decreto de 2007 e os proxectos pilotos de liñas só en galego nalgúns centros pero sigue indicando que non pode considerarse que acaden os compromisos subscritos. Tan só a implantación das Galescolas para a etapa de preescolar (ao que adica unha loubanza particular) cumpría nese período os compromisos de ofertar unha parte substancial da programación educativa en galego aínda que se sinalaba que o número de nenos/as cubertos seguía sendo moi baixo (1,31 por cento).


c) Algunhas materias en galego. O modelo do Decreto 79/2010, de 20 de maio
Un modelo no que tan só algunhas materias se oferten en galego era o que tiña Galicia antes do Decreto 124/2007. Este sistema de ensino do galego cara o que volve a o Decreto 79/2010, de 20 de maio, foi desbotado polo Comité de Expertos no primeiro proceso de avaliación: “Con independencia de la incertidumbre que predomina con respecto a la práctica que se sigue en la enseñanza preescolar y primaria, que consiste en utilizar la lengua predominante entre los alumnos, el Comité de Expertos considera que, según la información de que dispone, el modelo educativo actual no alcanza el nivel exigido por los compromisos específicos contraídos por España, que suponen que la enseñanza o una parte fundamental del programa escolar se impartan esencialmente en gallego, y no sólo unas pocas asignaturas. El sistema educativo establecido actualmente en Galicia corresponde a la obligación menos importante contenida en el pár. 1.a/b/c del artículo 8 (por lo tanto, las obligaciones contenidas en los párs. 1.a.ii, 1.b.ii y 1.c.ii del artículo 8). Asimismo, el Comité de Expertos recibió quejas, durante su visita “en el lugar”, acerca de que el gallego es raramente una lengua de enseñanza, que muchas escuelas primarias y secundarias no enseñan todas las materias que deberían impartirse normalmente en gallego, y que en muchos centros educativos no se dispone de libros de texto en gallego. Por último, parece que el gallego no está presente fuera de las clases. 875. A la luz de los compromisos específicos contraídos por España, es decir, el más importante en virtud del artículo 8 de la Carta, el Comité de Expertos considera que éstos no se cumplen” (Spain, 2005, 874-875). Mesmo se establece como conclusión final que “el Comité de Expertos alienta a las autoridades competentes a establecer modelos educativos en gallego para la enseñanza preescolar, primaria y secundaria, de conformidad con los compromisos específicos contraídos en estos ámbitos”.

6. Os efectos dos incumprimentos dos compromisos asumidos. A ilegalidade do Decreto 79/2010 por violar a CELRM

A Constitución Española (art.9.3) garante a xerarquía normativa que, neste caso supón que o Decreto 79/2010 non pode contradicir as normas que ocupan unha posición superior no ordenamento xurídico (leis e tratados internacionais incorporados ao ordenamento como é o caso da CELRM).

Os regulamentos, ao estar subordinados ás leis e tratados internacionais, sendo o seu papel de desenvolvemento dos principios e normas fixadas por estes. Non pode haber regulamentos contraditorios coa normativa de rango superior. A consecuencia prevista no ordenamento para este suposto sería a súa ilegalidade. O artigo 62.2 da Lei 30/1992, de réxime xurídico das Administracións públicas e procedemento administrativo común establece que “tamén serán nulas de pleno dereito as disposicións administrativas que vulneren a Constitución, as leis ou outras disposicións administrativas de rango superior”.

De coñecer os recursos contra os regulamentos ilegais están encargados os xulgados e tribunais da orde contenciosa-administrativa (art.1.1 da Lei da Xurisdicción contencioso-administrativa). Ademais a Lei Orgánica do Poder Xudicial incorpora un mandato (art. 6 LOPJ) que establece que“Los Jueces y Tribunales no aplicarán los reglamentos o cualquier otra disposición contrarios a la Constitución, a la ley o al principio de jerarquía normativa”.

Parece claro que coa ratificación da Carta Europea de Linguas Rexionais ou Minoritarias incorpórase ao ordenamento interno. Pola posición que os tratados internacionais ocupan na xerarquía normativa fai que o Decreto 79/2010, como norma de desenvolvemento da ordenación lingüística do sistema educativo, deba incorporar os compromisos adquiridos. A dicción da Carta é clara e precisa en canto ao nivel de compromiso establecido para o galego nas etapas de ensino obrigatorio e nalgunhas non-obrigatorias que se ten que traducir en sistemas de inmersión en galego. A inexistencia dunha oferta neste sentido constituiría unha tacha de ilegalidade do Decreto por violación do principio de xerarquía normativa.

Catro percepcións erróneas sobre a lingua galega de Singala

Manuel Núñez Singala
Universidade de Santiago de Compostela
m.singala@usc.es

Este pasado Nadal tiven a oportunidade de asistir a un xantar en casa duns amigos. Catro xeracións estaban alí presentes: a avoa, 98 anos, de orixe rural e falante monolingüe en galego. A nai, sesenta e tantos, procedente de periferia urbana e galegofalante habitual, aínda que bilingüe cun castelán tinguido de galego. A miña amiga, corenta acabados de cumprir, clase media urbana, castelanfalante habitual, aínda bilingüe. E as súas fillas, en idade escolar, xa monolingües en castelán e cun coñecemento residual da lingua galega.
Trátase dun feito absolutamente real que exemplifica á perfección o proceso de substitución do galego polo castelán en moitas familias nas que, en só tres ou catro xeracións, se pasou dunha lingua á outra. Ben é verdade que en moitas ocasións o cambio non foi tan drástico, e do falante monolingüe en galego se pasou a falantes bilingües cun predominio quer do galego, quer do castelán, pero sen chegar a un monolingüismo absoluto en castelán. En calquera caso moito me temo que traza o camiño que están seguindo moitas familias deste país, e que han seguir moitas outras se non se lle pon remedio.
Os meus amigos, por suposto, son bos e xenerosos, e tamén intelixentes e cultos. Preocúpalles o cambio climático e a fame do terceiro mundo e a inxustiza e as desigualdades e aspiran a un mundo mellor e máis solidario. Dóelles o feísmo urbanístico de Galicia, que os eucaliptos despracen a flora autóctona dos montes, o eterno atraso nas infraestruturas ou a frecuencia e extensión dos incendios forestais. Mesmo ven con certa preocupación como Papá Noel lle vai gañando terreo aos Reis Magos. Trátase de persoas de ben que teñen un certo compromiso co lugar no que viven porque son conscientes de que as súas fillas herdarán o que de bo ou malo eles lles deixen. E dende logo cónstame que buscan o que consideran mellor para elas e que se esforzan na súa educación.
Non parecen sentir, porén, a máis mínima preocupación pola desaparición na súa familia da lingua galega, e o feito de que as súas fillas xa non poidan expresarse no único idioma que fala a súa bisavoa non dá a impresión de que os inquiete o máis mínimo.
Seguro que non se trata dun caso illado e estou certo de que o lector coñecerá familias cun comportamento lingüístico similar. Os meus amigos non son persoas belixerantes coa lingua. Non falan habitualmente en galego, pero fano se o interlocutor insiste en manter esta lingua ou se detectan que dese xeito poden ser mellor comprendidos. Mesmo se podería dicir que a cuestión do galego atrae, de xeito difuso, as súas simpatías. A súa lingua de instalación, porén, é o castelán. Sospeito que os meus amigos, con algún engadido e algunha subtracción, representarían a boa parte desa Galicia que adoita expresarse en castelán.
Cales son as razóns polas que eles, e moitos outros coma eles, optan por este tipo de conduta? Ao meu xuízo hai algúns motivos que determinan ese comportamento e sobre os que quizais non se reflexionase o suficiente á hora de deseñar políticas que lles fagan fronte. Vexamos catro deles:

1 A percepción da lingua galega como un instrumento prescindible.

Todo o mundo adoita analizar dalgún xeito os beneficios que espera obter á hora de realizar calquera tipo de investimento, tanto económico como de esforzo ou de tempo. Os meus amigos envían as súas fillas dende ben pequenas a clases de inglés, e probablemente cando sexan algo máis vellas realizarán tamén algunha estadía nun país de fala inglesa. A aprendizaxe do inglés, máis aló do currículo escolar, supón para estes pais un importante esforzo tanto en termos económicos como de tempo, pero fano porque perciben con claridade que o dominio desta lingua poderá no futuro supor unha vantaxe competitiva para as súas fillas. Algo similar ocorre co castelán. Que pasa co galego? Pois que simplemente ou se considera por completo prescindible ou se confía de xeito vago en que a súa aprendizaxe se dará de xeito natural, por ósmose ambiental. E isto, que hai uns anos ocorría con frecuencia, xa non é unha realidade en grandes núcleos de poboación. Anos atrás moitos que fomos educados en castelán adquirimos o galego por simple necesidade, practicamente de xeito inadvertido, ás veces como unha marca máis para reafirmar o noso paso á idade adulta (o galego era, en tempos e nalgunhas zonas, patrimonio dos adultos, así como o castelán o era case en exclusiva da infancia) e outras como instrumento necesario para comunicarnos cun contorno que se expresaba de forma bastante compacta nesta lingua; e todo isto nun contexto ben máis desfavorable para a lingua e en ausencia do seu ensino escolar.
Algúns pais confían, tamén, en que o ensino oficial complete a súa falta de compromiso na transmisión da lingua, de aí a importancia que a escola supla, na medida das súas posibilidades, as inhibicións das familias neste eido. É ben certo que o coñecemento do galego non garante necesariamente o seu uso, pero dende logo a súa ignorancia si que asegura o seu desuso.
Do mesmo xeito que o inglés ou o castelán son percibidos como linguas que achegan vantaxes e pluses, os beneficios do galego pasan desapercibidos. E non só iso, senón que en moitos casos a lingua galega é considerada como un elemento perturbador, como unha interferencia na consecución dun axeitado dominio das outras. Como se saber galego fose un impedimento para saber castelán ou inglés... cando está demostrado que o coñecemento de linguas, cantas máis mellor, facilita enormemente a adquisición do dominio en novos idiomas. Detrás dun prexuízo deste tipo deben estar as reivindicacións do “dereito a escoller o idioma da educación para os fillos” tan de actualidade arestora e que, por moi disfrazadas de democracia que se queiran presentar non deixan de ser, no fondo, unha esixencia do dereito á ignorancia da lingua galega. Sería necesario un maior esforzo para explicar que o intelixente, en cuestión de dominio de linguas, é sumar, independentemente de cal sexan os factores (isto é, as linguas) que compoñan a adición. E que no caso do galego o esforzo necesario para convertelo nunha lingua máis, nun coñecemento máis, é mínimo. En definitiva, que con moi pouco investimento pode conseguirse un enorme beneficio.
As políticas lingüísticas aplicadas ata o momento non foron quen de visibilizar as vantaxes dun correcto dominio da lingua galega, quizais porque se insistiu moito en argumentos que poñían o acento no pasado (lingua dos devanceiros, esplendor medieval, apelos á tradición...) e se descoidaron as razóns de futuro, ou polo feito de se facer fincapé en beneficios ben reais pero intanxibles (a cultura, a intelixencia, o incremento no desempeño intelectual que outorga o coñecemento doutra lingua) que a poboación non percibiu con claridade. Unha parte de responsabilidade non menor nesta percepción da escasa utilidade da lingua galega debe tela o feito de que dende os inicios da democracia ata hai pouco tempo a esixencia de coñecemento da lingua galega para o acceso a postos de traballo na administración galega fose, por dicilo dun xeito diplomático, moi laxa. Nunca o descoñecemento da lingua foi un impedimento para traballar nas institucións dependentes do goberno galego, mesmo en organismos que deberían ser tan coidadosos co idioma como a Compañía de Radio e Televisión de Galicia, dado que en boa medida foron creados mercé á existencia e ao compromiso de conservación da lingua e durante moito tempo foron financiados con avultadas partidas de política lingüística. O descoñecemento da lingua non foi una pexa dado que o sistema de certificación do coñecemento da lingua galega (os coñecidos títulos de iniciación e perfeccionamento) podían obterse na inmensa maioría dos casos, paradoxalmente, sen acreditar máis ca un moi imperfecto coñecemento da escrita da lingua e ignorando olimpicamente o resto de destrezas (a comprensión oral, a expresión oral ou a comprensión escrita). Iso explica porque aínda na actualidade o número de persoas que se presenta aos exames Celga ascende a unhas catro mil anuais, e no caso do éuscaro, por poñer un exemplo próximo, son arredor de quince mil os que cada ano se matriculan nos exames para obter o EGA (certificado de coñecemento do éuscaro, equivalente ao Celga 4), case catro veces máis, cando os falantes de galego triplican abondosamente aos daquela lingua. O castelán e o inglés supoñen unha vantaxe ou mesmo un requisito imprescindible para acceder ao mercado de traballo, mentres o galego non se percibe como necesario.

2 A percepción da diversidade como un inconveniente.

Algo que sen dúbida afunde as súas raíces na maldición bíblica do mito da Torre de Babel, e tamén na Revolución Francesa e o xacobinismo, na absurda (por irreal) concepción do estado coma un contedor no que só cabe unha lingua, cando a teimosa realidade mostra que os estados nos que só se fala unha lingua son unha excepción e que a diversidade é, con moito, a regra. No mundo hai uns 220 estados e máis de cinco mil linguas. De facer un reparto equitativo a correspondencia sería de máis de vinte idiomas por país. Deses 220 estados, non chegan a unha decena os que se consideran monolingües, de modo que o multilingüismo é, con moito, o máis habitual. Tamén en países como Estados Unidos, Gran Bretaña, Francia, Alemaña, Italia, toda Iberoamérica e moitos outros que de xeito habitual son erroneamente percibidos como monolingües. De feito no Estado español case unha de cada seis persoas fala habitualmente outra lingua distinta do castelán. E nun dos países máis prósperos e estables do mundo, Suíza, conviven dende sempre catro comunidades lingüísticas diferentes, todas elas oficiais nos seus respectivos territorios.
En cuestión de linguas a variedade e a diversidade son a tónica xeral, e iso dota á humanidade dunha gran riqueza que en ocasións non somos quen de comprender de xeito cabal. Probablemente ninguén cun mínimo de sensibilidade ambiental discuta a conveniencia de preservar, na medida do posible, a riqueza e variedade do mundo animal ou vexetal. Adoito sentimos mágoa cando lemos na prensa que unha especie se extingue, ou cando a deforestación da amazonía nos deixa adiviñar que probablemente estean a desaparecer especies únicas, aínda non descubertas. Dun xeito ou doutro sabemos que a extinción de animais e vexetais supoñen un empobrecemento dos ecosistemas do noso planeta e polo tanto do noso patrimonio común, e que canda eles desaparecen ademais substancias descoñecidas, posibles remedios a enfermidades, creacións únicas que a natureza tardou millóns de anos en sintetizar. Porén, a redución da variedade lingüística parece deixarnos indiferentes, se cadra porque na sociedade materialista na que nos movemos as linguas son concibidas dun xeito reducionista e utilitario, como simples sistemas de comunicación, só como instrumentos dun mercado. E as linguas son moito máis ca iso. Cada lingua supón un modo orixinal e único de describir o mundo, calquera lingua posúe un pequeno tesouro de palabras únicas, orixinais, sen equivalente nin tradución a outros idiomas, conceptos novos ou matices valiosos que se perden sen remedio cando algunha variedade lingüística morre. Non debemos esquecer que as linguas son o vehículo do saber e que polo tanto a morte dunha lingua implica a extinción dunha cultura. Un mundo no que desaparecera o multilingüismo ou no que xa só se conservaran moi poucos idiomas, sería sen dúbida un mundo moito máis empobrecido, máis manipulable e menos seguro no que vivir.
Pero se fronte á deforestación ou á extinción de especies non é moito o que de primeira man poidamos facer, sobre a cuestión da supervivencia das linguas si podemos intervir de forma directa: comprometéndonos coa nosa.
As políticas orientadas á promoción da diversidade lingüística son inexistentes no Estado español, e practicamente nada se leva feito para impulsar o coñecemento das linguas cooficiais fóra do que son os seus territorios naturais. No caso do galego e do catalán, dada a súa proximidade ao castelán, o esforzo necesario para obter un dominio pasivo sería mínimo. Algo máis custaría o éuscaro. Pero en calquera caso o esforzo pagaría a pena, xa que é moi difícil odiar o que se coñece, e isto ten importancia capital dada a proximidade entre o rexeitamento da diversidade lingüística e o rexeitamento doutros tipos de diversidade que poden conducir ao conflito e á violencia; en definitiva, o repudio daquilo que é diferente chámase racismo. As arelas dos políticos, porén, parecen ir máis ben en sentido contrario a calquera intento de promocionar a reciprocidade de coñecementos lingüísticos, e os tímidos intentos de presenza (etiquetaxe de produtos, publicidade, emprego nos medios de comunicación...) sofren uns atrancos que, por exemplo, non se lle poñen ao inglés. Non hai moitos meses un medio escrito nacional facía unha lectura irónica sobre o Samaín, e describíao como un novo intento diferencialista sen ningún tipo de base histórica. Sen valorar se o Samaín é ou non unha festa tradicional recuperada ou un invento máis recente, o que realmente sorprende é o rexeitamento contra o seu carácter galego, mentres que o Halloween saxón, que penetra con moitísima máis forza, só parece recibir parabéns.
A diversidade, pois, constitúe un ben común, e a Constitución Española recolle no seu título preliminar que “a riqueza das distintas modalidades lingüísticas de España é un patrimonio cultural que será obxecto de especial respecto e protección”. Bótanse de menos esforzos políticos decididos a nivel estatal para facer patente á cidadanía non só a importancia de preservar esa riqueza, senón tamén para divulgar a evidencia de que ese patrimonio compete e enriquece a todos os cidadáns, e non é exclusivo dos falantes desas “outras linguas” do Estado.

3 A percepción de que a lingua galega pode sobrevivir soa.

Os meus amigos, e seguramente canda eles moitos outros galegos que se expresan habitualmente en castelán e quero crer que case todos os que o fan en galego, sentirían que o galego desaparecese. Unha Galicia sen lingua galega non sería o mesmo.
Ningunha lingua pode sobrevivir por si mesma, nin o inglés, xa que todas elas precisan para perpetuarse do compromiso, consciente ou inconsciente, dos falantes. Unha lingua é tan fráxil que desaparece todas as noites cando os seus falantes dormen, e resucita ao día seguinte co seu espertar. As linguas precisan das persoas para sobrevivir; nesta regra non hai excepcións.
É verdade que os gobernos teñen unha enorme responsabilidade na promoción do idioma e no deseño de políticas lingüísticas que garantan a súa supervivencia. Así o recolle o noso Estatuto de Autonomía, que establece a obriga por parte das autoridades de potenciar o seu emprego en todos os planos da vida pública e así mesmo de facilitar o seu coñecemento. Pero tamén é verdade que a escolla de lingua é sempre, e en definitiva, unha cuestión persoal, e que fronte a unha negativa do individuo nada poderá facerse para estender o uso (a escolla de lingua é un dereito que aseguran as leis) ou promover o coñecemento (é imposible ensinar a quen non quere aprender). A poboación, cada un de nós, somos os responsables en última instancia.
Porén moitas persoas, ás que lles preocuparía que a lingua galega chegase a desaparecer, non parecen percibir que a súa supervivencia demanda o seu compromiso. Dá a impresión de que “sempre haberá quen o fale” e que ao fin e ao cabo a responsabilidade sobre a lingua compete unicamente aos poderes públicos. A vitalidade da lingua é algo que nos atinxe directamente a todos, e que depende de cada un de nós moito máis do que a miúdo pensamos; todos os esforzos institucionais para a preservación do noso idioma non valen de nada se cada un de nós non asumimos un mínimo compromiso individual. Non pretendo en absoluto descargar aos gobernos dun labor que é a súa obriga estatutaria e moral, pero si chamar a atención sobre o feito de que apenas se fixese fincapé na necesidade de implicar directamente á poboación na tarefa, ou cando menos trasladarlles que a súa colaboración era precisa. Nas políticas lingüísticas levadas a cabo en Galicia, e salvo excepcións, o pobo foi considerado case sempre como un simple obxectivo receptor de accións e medidas, e case nunca como un axente activo.
E do mesmo xeito que a lingua precisa do noso compromiso, tamén necesita accións decididas para que sobreviva. Tal e como están as cousas, tras centos de anos de abandono e sobre todo tras unha ditadura que durante corenta anos reprimiu a conciencia o seu uso, deixar o futuro do galego ao libre transcorrer dos acontecementos sería algo similar a asinar a súa acta de defunción. Por iso as políticas igualitarias non serven, xa que a situación de partida é radicalmente desigual. Tratar do mesmo xeito ao galego e ao castelán (e ao inglés) non será suficiente. Pode parecer aparentemente moi xusto, pero non abondará, sobre todo porque esa suposta igualdade só se discute nun eido, no do ensino obrigatorio, que é precisamente no que a situación das linguas é máis equilibrada. Pero quedan fóra o resto dos ámbitos (comercio, medios de comunicación, sanidade, banca, universidade, empresa, xustiza...) nos que a presenza do galego é aínda testemuñal ou moi baixa. Velaí un terreo para que os defensores do bilingüismo equilibrado traballen a eito se queren ser consecuentes cos seus propios postulados.

4 A percepción do galego como un idioma minoritario.

Lingua minoritaria, lingua minorizada, lingua menos estendida, lingua pequena. As palabras non son inocentes e todas estas expresións usadas decote transmiten unha mensaxe moi clara sobre a cativez da lingua galega. En realidade o número de falantes non inflúe para nada nas características dunha lingua. Non existen linguas mellores ou peores, nin máis ou menos avanzadas, nin máis ou menos dotadas para transmitir uns ou outros coñecementos. Todas elas, sen excepcións, son vehículos de comunicación en esencia moi similares. As diferenzas que algúns lingüistas sinalaron no pasado son debidas sempre a prexuízos que hoxe en día non mantería ningún especialista cabal. Pero é que sobre o feito de se o galego é ou non unha lingua minoritaria habería moito que discutir.
É verdade que, nese conxunto de cinco mil linguas ou máis que fala a humanidade o galego non se sitúa por presión demográfica dentro das vinte primeiras. Pero tamén é verdade que nese grupo figuran idiomas tan pouco coñecidos como o wu, o telugú ou o marathi. Ou que nesa situación tampouco se atopan o grego ou o polaco ou o checo, o sueco, o búlgaro, o finés... E que demográficamente detrás do galego están situadas algunhas linguas estatais europeas, como o lituano, o letón, o esloveno, o estonio ou o islandés. Á xente adoita sorprenderlle que, nese ranquin de cinco mil linguas, o galego se sitúe na posición cento trinta e oito. Dentro das duascentas linguas máis faladas do mundo.
Probablemente o galego sexa, xunto co catalán, unha das linguas non estatais que se atope nunha mellor situación en canto a expectativas de supervivencia. Porque ademais do seu peso demográfico hai outros indicadores que nos poden orientar sobre a fortaleza e vitalidade da lingua. Así, o galego avanza postos de se ter en conta que está entre as cento vinte e oito linguas nas que se ofrece a interface de Google, ou que se atopa entre o medio cento escaso en que está dispoñible o sistema operativo Windows. O galego atópase tamén entre as cincuenta linguas do mundo ás que se traducen máis libros e no número trinta e sete en canto á presenza en páxinas web en Internet.
Non, non se trata en absoluto dunha lingua minoritaria, senón dun idioma con todas as características necesarias para perdurar, para obter a adhesión dos seus falantes. Sería necesario difundir estas informacións, para que os galegos puidésemos rexeitar como unha falsidade esa percepción da nosa lingua como un instrumento eivado e pouco capaz. Tamén cumpriría incentivar con decisión a aprendizaxe da lingua portuguesa á que dende o galego se pode acceder cun mínimo esforzo e á que as autoridades educativas en Galicia lle viraron absurdamente as costas. A proximidade das dúas linguas, fóra de complexos de inferioridade, outorgaríalle ao galego unha fantástica proxección.

Aqui deixamos un enlace dunha páxina, necesaria

https://www.engalegotamensefaiciencia.eu/

Penso que está campaña é moi interesante. Aínda que custou, xa está asumido que o galego si serve para utilizar na literatura, en documentos oficiais ou administrativos etc. Porén, o ámbito científico e tecnolóxico, en moitas ocasións, resístese. Parece que aínda existen ese tipo de prexuízos medievais, cando se pensaba que o galego só servía para facer poesía. Con este tipo de iniciativas demóstrase que calquera lingua (entre elas, a nosa) é perfectamente capaz para desenvolverse en calquera ámbito da sociedade, e que os prexuízos lingüísticos deberían ser desbotados por completo.

Este apartado imos adicalo a textos, reflexións relacionadas co aprendido na materia....

Así, podemos atopar dende textos de referencia, que nos fixeron reflexionar ao longo das xeiras, como comentarios, ou videos de onde podemos tirar conclusións.